Η Κολομβιανή Ανταλλαγή

   Στις 12 Οκτωβρίου του 1492, ο Χριστόφορος Κολόμβος φτάνει για πρώτη φορά στην Αμερική. Από τότε αρχίζει σταδιακά να εξερευνάται και να ανακαλύπτεται ένας νέος και άγνωστος κόσμος. Οι Ισπανοί και γενικότερα οι Ευρωπαίοι, στα επόμενα χρόνια αντιλαμβάνονται πως είχαν φτάσει σε μια ήπειρο κατά πολύ μεγαλύτερη και πλουσιότερη της δικής τους. Από την άλλη πλευρά, οι αυτόχθονες πολιτισμοί της Αμερικής έρχονται ξαφνικά αντιμέτωποι  στην ίδια τους την γη, με ανθρώπους από έναν πολιτισμό κατά πολύ ισχυρότερο από τους δικούς τους, ώστε να μην μπορέσουν ποτέ να ανακόψουν αποτελεσματικά την επέλαση του. Από τότε, ο Κόσμος δεν θα είναι ποτέ πια ίδιος. Τόσο ο Παλαιός, όσο και ο Νέος Κόσμος, μέσω των πλοίων που από το 1492 και έπειτα θα διασχίζουν όλο και συχνότερα τον Ατλαντικό Ωκεανό, θα γνωρίσουν μεγάλες αλλαγές. Πολιτισμοί που αγνοούσαν ο ένας για την ύπαρξη του άλλου, θα έρθουν σε επαφή ώστε να συμβεί αυτό που οι ιστορικοί ονομάζουν, Κολομβιανή Ανταλλαγή. 

   Ο όρος “Κολομβιανή Ανταλλαγή” εμφανίζεται για πρώτη φορά το 1972 από τον Αμερικανό καθηγητή Ιστορίας και Γεωγραφίας Άλφρεντ Κρόσμι όταν έκδωσε ένα από τα βιβλία του με τίτλο “Η Κολομβιανή Ανταλλαγή” (The Columbian Exchange) περιγράφοντας τις πολιτισμικές και βιολογικές επιρροές μεταξύ των πληθυσμών των Ευρωπαίων και των ιθαγενών του Νέου Κόσμου. Ο τίτλος του βιβλίου αυτού, υιοθετήθηκε στην συνέχεια από τους ιστορικούς ως  ο πιο εύστοχος όρος, για την περίοδο όπου οι δύο πλευρές του Ατλαντικού, γνώριζαν για πρώτη φορά η μία από την άλλη, νέα είδη φυτών και ζώων, ασθένειες, συνήθειες, τεχνολογία, επηρεάζοντας καθοριστικά τον τρόπο ζωής των Ευρωπαίων, των ιθαγενών του Νέου Κόσμου, αλλά και ολόκληρου του Πλανήτη. Μέσα σε αυτή την ανταλλαγή, συμπεριλαμβάνονται και οι πληθυσμιακές μετακινήσεις των Ευρωπαίων αποίκων και των Αφρικανών δούλων προς την Αμερικανική ήπειρο. 

  Όταν οι Ισπανοί έφτασαν στην Αμερική και παρατήρησαν για πρώτη φορά τις διατροφικές συνήθειες των ιθαγενών, αρχικά ήταν επιφυλακτικοί στο να τραφούν με τα - άγνωστα για εκείνους - προϊόντα τους, καθώς δεν τα θεωρούσαν θρεπτικά, βγάζοντας αυτό το συμπέρασμα από το χαμηλό ανάστημα που είχαν και τα αδύναμα σώματα τους. Πίστευαν πως τόσο το περιβάλλον που ζούσαν οι ιθαγενείς όσο και οι τροφές τους, τους έδιναν την μορφή που είχαν. Σύντομα όμως, η ανησυχία αυτή ξεπεράστηκε και πολλές από τις τροφές των ιθαγενών έγιναν γνωστές και άρχισαν να καταναλώνονται ευρέως στην Ευρώπη, αναπτύσσοντας έτσι τις αγροκαλλιέργειες και κατά συνέπεια τις κατά τόπους οικονομίες της ηπείρου. Ένα από τα πρώτα προϊόντα που έφτασαν στην Ευρώπη, ήταν ο αραβόσιτος (κοινώς, καλαμπόκι). Οι Ισπανοί το έφεραν στην Ευρώπη, αλλά κυρίως για να το εξάγουν προς την Αφρική και την Ασία καθώς λόγω τις χριστιανικής πίστης, τα κράτη που βρίσκονταν υπό την πατριαρχία του Πάπα, δεν μπορούσαν να αντικαταστήσουν το σιτάρι που συμβόλιζε το σώμα του Χριστού. Το 1544, ένας βοτανολόγος από την Σιένα, ο Πιέτρο Αντρέα Ματιόλι, στο έργο του “Βότανα” αναφέρεται για πρώτη φορά σε έναν νέο τύπο μελιτζάνας που το χρώμα της είναι κόκκινο ή χρυσό όταν είναι ώριμη, το οποίο θα μπορούσε να μαγειρευτεί με αλάτι, πιπέρι και ελαιόλαδο. Ο Ματιόλι, περιέγραψε για πρώτη φορά την τομάτα η οποία είχε φτάσει από τον Νέο Κόσμο στην Ιταλία μέσω των εμπορικών δραστηριοτήτων της Οικογένειας των Μεδίκων. 

   Κατά την κατάκτηση της Αυτοκρατορίας των Ίνκα, οι Ισπανοί ανακάλυψαν ένα είδος φυτού που στην ρίζα του υπήρχε ένας βολβός με τον οποίο θρέφονταν οι ιθαγενείς. Οι Ισπανοί, παρατηρώντας την θρεπτική του αξία και την ευκολία καλλιέργειας, μετέφεραν αυτούς τους βολβούς στην Ισπανία κατά το δεύτερο μισό του δέκατο έκτου αιώνα. Οι Ισπανοί αγρότες, είδαν για πρώτη φορά την πατάτα. Αν και αρχικά ήταν επιφυλακτικοί με την καλλιέργεια της, στην συνέχεια η πατάτα άρχισε να γίνεται βασικό είδος διατροφής των ευρωπαίων, κυρίως των φτωχών πληθυσμών, συμβάλλοντας στην πληθυσμιακή ανάπτυξη της ηπείρου τον 19ο αιώνα. Κατά την κατάκτηση της Αυτοκρατορίας των Αζτέκων από τον Ερνάν Κορτέζ το 1521, ένα Ισπανός οπλίτης ανέφερε πως ο Αυτοκράτορας των Αζτέκων, μετά το δείπνο του έπινε ένα σκούρο ρόφημα σε χρυσό κύπελλο το οποίο ήταν αρωματισμένο με ένα πρωτόγνωρο μπαχαρικό. Οι Ισπανοί κονκισταδόρες, μόλις είχαν ανακαλύψει το ρόφημα της σοκολάτας και το άγνωστο μπαχαρικό που την αρωμάτιζε, την βανίλια. Οι παράγωγοι καρποί του ροφήματος αυτού, του κακάο, άρχισαν να εισάγονται στην Ευρώπη, αφού το νέο αυτό ρόφημα έγινε γνωστό και δημοφιλές στους Ευρωπαίους. 

    Το μεγάλο κέρδος των Ευρωπαίων με την ανακάλυψη της Αμερικής, δεν ήταν μόνο η γεωγραφική τους επέκταση αλλά πως τα περισσότερα από αυτά τα εδάφη, ήταν σε τροπικά κλίματα ώστε να μπορέσουν να καλλιεργήσουν και να παράγουν στις ίδιες τους τις αποικίες προϊόντα, που πριν την Ανακάλυψη της Αμερικής, μόνο να εισάγουν μπορούσαν από την Ασία και την Αφρική μέσω των μουσουλμανικών εδαφών αφού στο εύκρατο κλίμα της Ευρώπης δεν ευδοκιμούσαν. Έτσι, οι ευρωπαίοι άρχισαν να δημιουργούν καλλιέργειες στον Νέο Κόσμο, όπως το ζαχαροκάλαμο, τον καφέ, το σουσάμι κ.α. που μέχρι τότε μπορούσαν να εισάγουν μόνο από την Νότια Ασία και την Αφρική. Ο Παλαιός Κόσμος, πριν το ταξίδι του Κολόμβου, δεν γνώριζε για την ύπαρξη του μπαχαριού, της πιπεριάς, του κολοκυθιού, του καλαμποκιού, της πατάτας, της ντομάτας, του ανανά, του κάσιους, της μανιόκα, του τσίλι, του κράνμπερι, του ηλίανθου (από τον οποίο παράγονται και οι ηλιόσποροι), του Φραγκόσυκου, της κολοκύθας, του αβοκάντο, του κινόα, της στέβια, και άλλων πολλών, καθώς και της γαλοπούλας.  Από την άλλη μεριά, οι προκολομβιανοί πολιτισμοί της Αμερικής αγνοούσαν την ύπαρξη του αμυγδάλου, του μήλου, του παντζαριού, του ροδάκινου, της μπανάνας, του κριθαριού, του σιταριού, της σόγια, του μπρόκολου, του λάχανου, του κουνουπιδιού, του καρότου, του λεμονιού, του κρεμμυδιού, του καφέ, του σύκου, του μάνγκο, του σκόρδου, της ελιάς, του ρυζιού, του κουρκουμά, του καρπουζιού και άλλων πολλών που μετά το 1492 έφτασαν στον Νέο Κόσμο από την Ευρώπη ή μέσω της Ευρώπης από την Αφρική και την Ασία. Οι ευρωπαίοι όμως, μετέφεραν στον Νέο Κόσμο και την κτηνοτροφία ώστε για πρώτη φορά να φτάσουν στην ήπειρο άγνωστα για τους ιθαγενείς ζώα όπως η αγελάδα, η όρνιθα (κοινώς κότα), ο γάιδαρος, το πρόβατο, ο χοίρος, ο ταύρος και το άλογο. 

  Η τεχνογνωσία των ευρωπαίων στην αγροκαλλιέργεια, συνέβαλε καθοριστικά στην οικονομική ανάπτυξη του Νέου Κόσμου, φέρνοντας μαζί τους το γεωργικό εργαλείο του άροτρου. Με το άροτρο, υποβοηθούμενο από άλογα ή άλλα μεγάλα ζώα, κατάφεραν να οργώσουν τεράστιες εκτάσεις ώστε να υπάρχει πλεόνασμα τροφής τόσο για τους αποίκους όσο και για τους ιθαγενείς. Με βάση τις καλλιέργειες, άρχισαν να ιδρύονται ανά την ήπειρο νέοι οικισμοί που στην συνέχεια εξελίχθηκαν σε μεγάλες πόλεις. Με τον καιρό, οι καλλιέργειες των πλούσιων εδαφών της Αμερικανικής ηπείρου, άρχισαν να αποδίδουν περισσότερο από τις καλλιέργειες της Ευρώπης. Πέρα όμως από τις καλλιέργειες, οι Ευρωπαίοι εισήγαγαν στον Νέο Κόσμο τα πυροβόλα όπλα τα οποία διευκόλυναν τους ιθαγενείς στο κυνήγι καθώς μέχρι τότε χρησιμοποιούσαν βέλη, τα οποία αν και έφταναν πιο μακριά, δεν ήταν τόσο αποτελεσματικά στα μεγάλα ζώα, ενώ με τα πυροβόλα όπλα, μπορούσαν πλέον εύκολα να κυνηγήσουν μεγαλύτερα θηράματα, ακόμα και κοπάδια. 

  Εξερευνώντας τα τροπικά δάση, οι Ισπανοί ήρθαν αντιμέτωποι με την ασθένεια της ελονοσίας (μαλάρια). Αν και η ελονοσία ήταν γνωστή από τα τροπικά κλίματα της Αφρικής και της Νότιας Ασίας, οι ευρωπαίοι, ανακάλυψαν από τους ιθαγενείς το πρώτο φάρμακο αντιμετώπισης της που ήταν ο φλοιός ενός δέντρου τον οποίο σήμερα γνωρίζουμε ως κινίνο. Οι ερωτικές επαφές των Ισπανών κατακτητών με τις γυναίκες των ιθαγενών, έφεραν στην Ευρώπη μια άγνωστη μέχρι τότε ασθένεια. Την σύφιλη. Οι ασθένειες που υπήρχαν στην Ευρώπη όμως, σε σχέση με την προκολομβιανή Αμερική, ήταν κατά πολύ περισσότερες λόγω του ότι οι Ευρωπαίοι έρχονταν σε επαφή με εμπόρους από την Ασία και την Αφρική, έτσι ώστε να μεταδίδονται επιδημίες από όλες τις άκρες του Παλαιού Κόσμου. Οι ασθένειες αυτές, μετά την άφιξη του Κολόμβου στην Αμερική, ήταν θέμα χρόνου να μεταδοθούν και στους ιθαγενείς στους οποίους είχαν καταστροφικές επιπτώσεις καθώς δεν είχαν την φυσική ανοσία που είχαν οι Ευρωπαίοι. Όταν έφτασε στον Νέο Κόσμο η ασθένεια της ευλογίας, αποδεκάτισε τους ιθαγενείς, αφανίζοντας - κατά εκτίμηση - πάνω από το 80% του γηγενή πληθυσμού, κάτι που συνέβαλε καθοριστικά στην κατάλυση των Αυτοκρατοριών των Ίνκα και των Αζτέκων από τους Ισπανούς. Μεγάλο πλήγμα επίσης για τους εναπομείναντες πια ιθαγενείς, ήταν και η μετάδοση της ιλαράς η οποία έγινε αιτία θανάτου για μεγάλο μέρος των πληθυσμών των νησιών της Καραϊβικής και της ηπειρωτικής Κεντρικής Αμερικής. Με την μεταφορά των σκλάβων από την Αφρική στην Αμερική, μεταδόθηκε και η ασθένεια του κίτρινου πυρετού η οποία έπληξε περισσότερο τους ευρωπαίους αποίκους. Άλλες ασθένειες που γνώρισε ο Νέος Κόσμος από τον Παλαιό, ήταν ο τύφος, ο κοκκύτης, η λέπρα, η γρίπη, η χολέρα, η ανεμοβλογιά και η πανώλη. 

  Με την Κολομβιανή Ανταλλαγή, ο Νέος Κόσμος σχεδόν εξισώθηκε με τον Παλαιό προς όφελος βέβαια των Ευρωπαίων. Η μικρή Ευρώπη - σε σχέση με τις υπόλοιπες ηπείρους του Παλαιού Κόσμου - ανακάλυψε μια κατά πολύ μεγαλύτερη και πλουσιότερη παρθένα γη, την οποία οικοδόμησε αλλά και υποδόμησε σύμφωνα με το δικό της πολιτισμικό υπόβαθρο, ώστε να αντλήσει τον πλούτο της. Η Ευρώπη, αναπτύχθηκε από τους πόρους του Νέου Κόσμου με τους οποίους στην συνέχεια αναπτύχθηκε και ο ίδιος ο Νέος Κόσμος. Τίμημα αυτής της ανάπτυξης, ήταν οι ιθαγενείς της ηπείρου αλλά και τα πάνω από δέκα εκατομμύρια νέγρων Αφρικανών που έφτασαν στην Αμερική ως σκλάβοι, επηρεάζοντας σημαντικά το πληθυσμιακό αλλά και πολιτισμικό μωσαϊκό που συντέθηκε στην νέα ήπειρο.