Πορτογάλοι

Στις αρχές του 15ου αιώνα, η Πορτογαλία ήταν ένα φτωχό Βασίλειο στην άκρη του Κόσμου που αριθμούσε μόλις ένα εκατομμύριο κατοίκους. Χαρακτηριστικό της οικονομικής του κατάστασης, ήταν πως δεν υπήρχε χρυσός ούτε για να εκδοθούν χρυσά νομίσματα. Είχε καταφέρει όμως να γίνει μια υπολογίσιμη στρατιωτική δύναμη από το 1385, όταν απέκρουσε την εισβολή των Καστιλιάνων, περνώντας το επόμενο έτος στην αντεπίθεση. Το 1386, η Πορτογάλία σύναψε συμμαχία με την Αγγλία αντιμετωπίζοντας με επιτυχία μια ακόμη εισβολή των Καστιλιάνων το 1398, συντρίβοντας τους. Αφού, το 1411, συμφωνήθηκε ειρήνη μεταξύ της Πορτογαλίας και της Καστίλλης με την Συνθήκη της Αϊγιόν, ο Βασιλιάς Ιωάννης ο Πρώτος της Πορτογαλίας, είχε πλέον επικεντρωθεί στο να βρει λύσεις για να αναπτύξει την οικονομία και το εμπόριο της χώρας του, σε μία εποχή όπου η Ευρώπη ακόμα προσπαθούσε να ξεπεράσει τις επιπτώσεις της Μαύρης Πανώλης. Οι Πορτογάλοι όμως, είχαν να αντιμετωπίσουν και τις επιδρομές των Μαυριτανών πειρατών που δρούσαν στις ακτές της χώρας με τον αργό τότε Πορτογαλικό Στόλο να μην μπορεί να τους αντιμετωπίσει αποτελεσματικά. Αυτή ήταν η αφορμή ώστε η Πορτογαλία, από μια φτωχή χώρα στην άκρη της Ευρώπης, να εξελιχθεί σε μια σπουδαία ναυτική δύναμη που θα πρωτοστατήσει στην Εποχή των Ανακαλύψεων και οι θαλασσοπόροι της θα φτάσουν μέχρι τα πέρατα του Κόσμου. 

 

   Στις 21 Αυγούστου του 1415, ο Πορτογαλικός Στόλος φτάνει αιφνιδιαστικά στις βόρειες ακτές του σημερινού Μαρόκου και με 45.000 οπλίτες καταλαμβάνει εύκολα την Μαυριτανική τότε, πόλη της Θέουτα. Η πρόφαση για αυτή την επίθεση, ήταν πως η Θέουτα ήταν το ορμητήριο των Μαυριτανών πειρατών. Οι πραγματικές αιτίες όμως ήταν πως οι Πορτογάλοι ήθελαν να αποκτήσουν τον έλεγχο της πόλης καθώς εκεί έφταναν με καραβάνια τα πολύτιμα εμπορεύματα από την Αφρική και την Ασία, περιοχές που δεν ήταν προσβάσιμες στους Χριστιανούς εμπόρους λόγω της εξάπλωσης των Μουσουλμάνων στην Μέση Ανατολή και στην Βόρεια Αφρική. Αν και τελικά η κατάληψη της Θέουτα δεν απέδωσε τα αναμενόμενα στους Πορτογάλους διότι τα καραβάνια των Μουσουλμάνων σταμάτησαν να φτάνουν στην πόλη, οι Πορτογάλοι διατήρησαν την κατάκτηση τους για περαιτέρω εξερεύνηση της περιοχής. Στην Μάχη της Θεόυτα, πρωτοστάτησε και ο Πρίγκιπας Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος. Αντιλαμβανόμενος την δυσκολία των χερσαίων επιχειρήσεων για την κατάκτηση επιπλέον περιοχών στην Αφρική, και με τους Βενετούς και τους Γενουάτες να κυριαρχούν στο εμπόριο της Μεσογείου, έστρεψε το βλέμμα του προς τον Ωκεανό.  

 

   Ο Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος, ήταν εκείνος που άρχισε την Εποχή των Ανακαλύψεων προωθώντας και χρηματοδοτώντας τις πρώτες εξερευνήσεις στον Ατλαντικό Ωκεανό. Έχοντας δημιουργήσει ένα ναυτικό επιχειρησιακό κέντρο στο Σάγκρες της Πορτογαλίας, με μεθοδικότητα, συγκέντρωσε όλες τις γεωγραφικές και ναυτικές γνώσεις της εποχής. Εισήγαγε τον Αστρολάβο και έναν νέο τύπο πλοίου για την εποχή, την Καραβέλα η οποία σε σχέση με τα αργόπλευστα μέχρι τότε πλοία των Πορτογάλων, ήταν αρκετά πιο ευέλικτο, και πιο γρήγορο. Ο πρώτος στόχος του Ερρίκου, ήταν να εξερευνήσει τις άγνωστες αφρικανικές ακτές του Ατλαντικού και να ανακαλύψει περιοχές με τις οποίες θα μπορούσε να αναπτύξει το εμπόριο της χώρας του. To 1418, οι πρώτες πορτογαλικές καραβέλες αναχωρούν από το λιμάνι του Λάγος προς τον Ατλαντικό Ωκεανό για να εξερευνήσουν τις Αφρικανικές ακτές. Μια καταιγίδα, τις παρασέρνει δυτικότερα και έτσι οι Πορτογάλοι ανακαλύπτουν τα Νησιά Μαδέρα τα οποία αποίκησαν το επόμενο έτος. Κατά την δραστηριοποίηση τους στα νησιά, από σύμπτωση, ανακαλύπτουν το 1427 και τα πρώτα νησιά των Αζορών. Παράλληλα όμως συνεχιζόντουσαν οι εξερευνήσεις στις Αφρικανικές ακτές χωρίς όμως να αποδώσουν τα επιθυμητά αποτελέσματα αφού τα πλοία δεν συναντούσαν τίποτα περισσότερο από τις ερημικές ακτές της Σαχάρα καθώς ακόμη δεν είχαν περάσει το νοτιότερο αφρικανικό ακρωτήριο του γνωστού τότε Κόσμου, Μποζαντόρ. 

 

   Το 1434, ο Ζιλ Εάνες, καταφέρνει να περιπλεύσει το Ακρωτήριο Μποζαντόρ. Οι Πορτογάλοι, είχαν αρχίσει πλέον να ανακαλύπτουν τις άγνωστες αφρικανικές ακτές του Ατλαντικού. Το 1445 ο Νουνο Τριστάο, γίνεται ο πρώτος που φτάνει στην Υποσαχάρια Αφρική, στην περιοχή της σημερινής Γουινέας, ανακαλύπτοντας ζούγκλες και φυλές νέγρων, ανατρέποντας έτσι την γεωγραφική πεποίθηση πως η έρημος ήταν η νότια εσχατιά του Κόσμου. Το 1453, οι Οθωμανοί καταλαμβάνουν την Κωνσταντινούπολη και εξαπλώνονται στην ανατολική Μεσόγειο, πλήττοντας ακόμη περισσότερο το εμπόριο των Ευρωπαίων με την Ασία. Οι Πορτογάλοι, ήταν πλέον η μόνη ελπίδα για τους Ευρωπαίους ώστε συνεχίζοντας τις εξερευνήσεις τους, να βρουν τον θαλάσσιο δρόμο προς την Ινδία ξεπερνώντας έτσι το εμπόδιο των Οθωμανών με τον Πάπα Νικόλαο τον Πέμπτο, το 1455, να παραχωρεί όλα τα εδάφη που είχαν ανακαλυφθεί και που θα ανακαλύπτονταν νότια του Ακρωτήριου Μποζαντόρ, στον Βασιλιά της Πορτογαλίας. Η Πορτογαλία, είχε γίνει πλέον το κέντρο της Ευρώπης και η χώρα των μεγάλων ευκαιριών που προσέλκυε κάθε είδους τεχνίτες και επιστήμονες της εποχής, όπως χαρτογράφους, ναυπηγούς, και φυσικά ναυτικούς. 

 

 

   Το 1460, πεθαίνει ο Ερρίκος ο Θαλασσοπόρος. Μέχρι τότε, οι Πορτογάλοι είχαν φτάσει μέχρι τις ακτές της Σιέρρα Λεόνε και είχαν ανακαλύψει τα πρώτα νησιά του Κάβο Βέρντε. Ο Βασιλιάς Αφόνσο ο Πέμπτος, μεταφέρει το κέντρο των εξερευνήσεων από το Λάγος στην Λισσαβόνα και αναθέτει το 1469 την συνέχιση των εξερευνήσεων στον μεγαλέμπορο Φερνάο Γκόμες για τα επόμενα πέντε χρόνια με την συμφωνία πως κάθε χρόνο θα ανακαλύπτει εκατό μίλια αφρικανικών ακτών. Κατά την περίοδο του Φερνάο Γκόμες, οι Πορτογάλοι ανακάλυψαν τις ακτές και τα νησιά του Κόλπου της Γουινέας με σημαντικότερη ανακάλυψη το χρυσωρυχείο της Ελμίνα στις ακτές της σημερινής Γκάνας. Ο χρυσός που έφτανε στην Πορτογαλία από την Ελμίνα συν τις άλλες εμπορικές δραστηριότητες που είχαν αναπτύξει οι Πορτογάλοι στις ακτές της Αφρικής, ενίσχυσαν την οικονομία της χώρας δίνοντας έτσι την καθοριστική ώθηση για την συνέχιση των εξερευνήσεων. Το 1481, ενθρονίζεται ο Βασιλιάς Ιωάννης ο Δεύτερος. Οι προθέσεις του νέου Βασιλιά για την συνέχιση των εξερευνήσεων ήταν ξεκάθαρες. Το 1484, αναθέτει στον Ντιόγκο Κάο, να αναζητήσει το θαλάσσιο πέρασμα προς την Ινδία. Ο Κάο, φτάνει μέχρι τις ακτές της σημερινής Ναμίμπια ανακαλύπτοντας και τον ποταμό Κονγκό. Το 1485, ο Χριστόφορος Κολόμβος ζητά από τον Πορτογάλο Βασιλιά να αναζητήσει τον δρόμο προς την Ινδία, πλέοντας δυτικά. Ο Βασιλιάς όμως, απορρίπτει το σχέδιο του διότι ήθελε πρώτα να ολοκληρωθεί η εξερεύνηση των Αφρικανικών ακτών, γνωρίζοντας ήδη για την ύπαρξη ακτών στην άλλη μεριά του Ατλαντικού από το ταξίδι του Ζοάο Βαζ Κόρτε Ρέαλ το 1473 ο οποίος είχε φτάσει στις ακτές του Καναδά. 

 

  

 Το 1488, ο Κολόμβος προτείνει και πάλι στον Βασιλιά της Πορτογαλίας το σχέδιο του. Το ίδιο έτος όμως, ο Βαρθολομαίος Ντιάζ, περιπλέει το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας και ανακαλύπτει το θαλάσσιο πέρασμα προς τον Ινδικό Ωκεανό. Πλέον, το σχέδιο του Κολόμβου είχε περάσει σε δεύτερη μοίρα για τους Πορτογάλους οι οποίοι είχαν πλέον εστιάσει στην προετοιμασία του πρώτου στόλου που θα έφτανε στην Ινδία. Κατά την προετοιμασία των Πορτογάλων, ο Κολόμβος πραγματοποιεί το ταξίδι του για χάρη των Ισπανών και το 1492 φτάνει στην Αμερική πιστεύοντας όμως πως είχε φτάσει στην Άπω Ανατολή. Από τότε, οι Πορτογάλοι παύουν να μονοπωλούν στις Ανακαλύψεις. Παρέμεναν όμως πρωτοπόροι. Για την αποφυγή συγκρούσεων με τους Ισπανούς, υπογράφεται το 1494 η Συνθήκη της Τορδεσίγιας με τις δύο χώρες της Ιβηρικής να μοιράζουν τον ανεξερεύνητο Κόσμο. Το 1498, ο Βάσκο ντα Γκάμα, περιπλέει την Αφρική και φέρνει για πρώτη φορά τους Πορτογάλους στην Ινδία, ανακαλύπτοντας έτσι τον πολυπόθητο θαλάσσιο δρόμο από την Ευρώπη προς την Ασία την ίδια στιγμή που οι Ισπανοί εξερευνούσαν τις ακτές της Κεντρικής Αμερικής αναζητώντας κάποιο λιμάνι της Κίνας καθώς ακόμα πίστευαν πως είχαν φτάσει στην Ασία. 

 

   Το 1500, ο Πέντρο Άλβαρεζ Καμπράλ, κατά το δεύτερο ταξίδι των Πορτογάλων προς την Ινδία, διαπλέοντας τον Ατλαντικό Ωκεανό, παρεκκλίνει δυτικότερα της πορείας του και επαληθεύει τις πληροφορίες που είχαν φτάσει στην Πορτογαλία για μια χώρα που υπήρχε νότια των Ισπανικών ανακαλύψεων η οποία βρισκόταν στο πορτογαλικό ημισφαίριο σύμφωνα με την Συνθήκη της Τορδεσίγιας, ανακαλύπτοντας έτσι την Βραζιλία. Το μικρό έθνος της Πορτογαλίας, είχε καταφέρει πλέον να γίνει η πρώτη παγκόσμια αποικιακή αυτοκρατορία, έχοντας αποικίες σε τρεις ηπείρους. Μέχρι το 1510, οι Πορτογάλοι είχαν φτάσει μέχρι και την Ταπροβάνη (σημερινή Σρι Λάνκα) και είχαν ήδη τρεις αποικίες στην Ινδική Χερσόνησο. Το 1511, ο Κυβερνήτης της Πορτογαλικής Ινδίας Αφόνσο της Αλμπουκέρκης, κατακτά τον Πορθμό της Μαλάκα, από όπου οι Πορτογάλοι συνέχισαν να εξερευνούν τον άγνωστο ανατολικότερο Κόσμο αναζητώντας τα Νησιά των Μπαχαρικών. Το 1512, ανακαλύπτουν τις Μόλουκες και το 1513 γίνονται οι πρώτοι Ευρωπαίοι που φτάνουν στην Κίνα διά θαλασσής ιδρύοντας μερικές δεκαετίες αργότερα την αποικία του Μακάο. Το 1543, ανακαλύπτουν και το νησί της Τανεγκασίμα και γίνονται οι πρώτοι ευρωπαίοι που φτάνουν στην Ιαπωνία. 

 

 

   Πέρα από τις καταγεγραμμένες ιστορικά ανακαλύψεις, οι Πορτογάλοι είχαν πραγματοποιήσει και αρκετά μυστικά ταξίδια έχοντας φτάσει σε χώρες πριν την επίσημη ανακάλυψη τους, όπως η Αυστραλία (κάτι που μαρτυρά ο Χάρτης του Μπρουσκόν). Πολλές πληροφορίες από τις ανακαλύψεις τους έμειναν κρυφές μέχρι που καταστράφηκαν και χάθηκαν οριστικά εξ αιτίας του μεγάλου σεισμού της Λισσαβόνας το 1755 (ο μεγαλύτερος που έχει καταγραφεί στην Ευρώπη) ο οποίος κυριολεκτικά ισοπέδωσε την πόλη. Αν και τα Πορτογαλικά πλοία είχαν φτάσει να πλέουν από τις ακτές της Βραζιλίας μέχρι και την Άπω Ανατολή, οι Πορτογάλοι θαλασσοπόροι, έπλευσαν ακόμα πιο μακριά. Υπήρξαν σπουδαίοι Πορτογάλοι θαλασσοπόροι οι οποίοι είχαν ενταχθεί στον Ισπανικό Στόλο με σπουδαιότερο τον Φερδινάνδο Μαγγελάνο ο οποίος ήταν ο πρώτος που διέπλευσε τον Ειρηνικό Ωκεανό, ανακαλύπτοντας το θαλάσσιο πέρασμα από τον Ατλαντκό Ωκεανό προς τον Ειρηνικό μέσω του πορθμού που σήμερα φέρει το όνομα του. 

 

 

   Από τους Πορτογάλους, η Ανθρωπότητα έμαθε τον Κόσμο. Ήταν εκείνοι που έπλευσαν πρώτοι στις άγνωστες θάλασσες ανατρέποντας τα γεωγραφικά δεδομένα της εποχής. Τόσο οι Ισπανοί που ήταν περισσότερο κονκισταδόροι (κατακτητές των Αμερικανικών εδαφών από τους ιθαγενείς) παρά θαλασσοπόροι, όσο και οι Βρετανοί, οι Γάλλοι και οι Ολλανδοί που αναδείχθηκαν αργότερα ως ναυτικές δυνάμεις, ακολούθησαν την πεπατημένη των Πορτογάλων. Εκείνο που μεγάλοι πολιτισμοί δεν κατάφεραν από την αρχή της Ιστορίας, το κατάφερε ένα μικρό έθνος στην άκρη της Ευρώπης. Για τους παραπάνω και ακόμη περισσότερους λόγους, η Πορτογαλία, είναι γνωστή και ως η Χώρα των Εξερευνητών.