Η Ασθένεια των Ναυτικών

  Όταν οι ευρωπαίοι θαλασσοπόροι άρχισαν από τον 15ο αιώνα να εξερευνούν τον άγνωστο - τότε - Ατλαντικό Ωκεανό, είχαν να αντιμετωπίσουν μια σειρά από κακουχίες, πολλές φορές πρωτόγνωρες, καθώς η φύση των ταξιδιών αυτών ήταν κατά πολύ διαφορετική από τα καθιερωμένα ταξίδια στην Μεσόγειο Θάλασσα και στις υπόλοιπες θάλασσες της Ευρώπης τα οποία διαρκούσαν μέρες, με τα πλοία να έχουν πάντα κοντά τους μια γνώριμη ακτή για να καταφύγουν σε περίπτωση που θα υπήρχε κάποια ανάγκη. Με την πρόοδο των εξερευνήσεων και των ανακαλύψεων, συνεχίζοντας τις εξερευνήσεις σε όλο και πιο απομακρυσμένες περιοχές, η χρονική διάρκεια των  θαλάσσιων ταξιδιών, αύξανε ολοένα και περισσότερο, σε σημείο που ένα ταξίδι μπορούσε να διαρκέσει μέχρι και χρόνια. Το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι ναυτικοί των ταξιδιών αυτών, ήταν η τροφή η οποία εκτός του ότι πολλές φορές περιοριζόταν στο ελάχιστο για να μην εξαντληθούν οι προμήθειες, ήταν χαμηλή σε θρεπτικά συστατικά. Η έλλειψη φρέσκων λαχανικών και φρούτων για τα οποία δεν υπήρχε ακόμα η δυνατότητα να συντηρηθούν για μεγάλο χρονικό διάστημα, γινόταν η αιτία ώστε τα πληρώματα των εξερευνητικών αποστολών να προσβάλλονται από την ασθένεια του σκορβούτου, γνωστή και σαν ασθένεια των ναυτικών. 

Το σκορβούτο, κατά την Εποχη των Ανακαλύψεων, ήταν η κύρια αιτία για τους θανάτους των ναυτικών που συμμετείχαν σε εξερευνητικές αποστολές, σε σημείο που η ασθένεια αυτή τους αποδεκάτιζε. Το σκορβούτο, δημιουργείται όταν για μεγάλο χρονικό διάστημα, συνήθως από εξήντα μέχρι ενενήντα ημέρες, ο ανθρώπινος οργανισμός δεν λαμβάνει βιταμίνης C.  Τα πρώτα σημάδια της ασθένειας, είναι η αδυναμία, η εύκολη κόπωση και ο πόνος στους μύες, κυρίως των ποδιών. Έπειτα, τα ούλα αρχίζουν να διογκώνονται και, όσο αναπτύσσεται η ασθένεια, να αιμορραγούν και να σαπίζουν. Παράλληλα, αρχίζουν να πονάνε όλες οι αρθρώσεις και οι μύες, δημιουργούνται πληγές στο δέρμα, δημιουργείται γάγγραινα κυρίως στα κάτω άκρα, μέχρι που ο εξασθενισμένος ανθρώπινος οργανισμός, νεκρώνει είτε από κάποια λοίμωξη που θα του δημιουργήσει ψηλό πυρετό είτε από αιμορραγία. 

   Κατά το πρώτο ταξίδι του Βάσκο ντα Γκάμα το 1497 όπου και ανακαλύφθηκε ο θαλάσσιος δρόμος από την Ευρώπη προς την Ινδία μέσω του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας, από τους εκατόν εξήντα άνδρες της αποστολής, πάνω από εκατό, πέθαναν εξ αιτίας του σκορβούτου. Ο Βάσκο ντα Γκάμα, σε μια προσπάθεια να αντιμετωπίσει αυτή την παράξενη ασθένεια, διέταξε τους ασθενείς να πλένουν το στόμα τους με τα ίδια τους τα ούρα! Κάτι που όπως ήταν αναμενόμενο δεν απέφερε κάποιο αποτέλεσμα. Σημαντικές ήταν και οι απώλειες κατά το ταξίδι του Μαγγελάνου το 1519, όπου από τους διακόσιους τριάντα που συμμετείχαν στην αποστολή, περίπου οι μισοί πέθαναν από το σκορβούτο και πιθανότατα να ήταν περισσότεροι αν δεν υπήρχαν λιποταξίες και θάνατοι από άλλους λόγους. Το 1535, ο Γάλλος θαλασσοπόρος Ζακς Καρτιέ, είχε να αντιμετωπίσει την ασθένεια αυτή όχι κατά την διάρκεια του ταξιδιού του αλλά στις ακτές του Καναδά που είχε ανακαλύψει το προηγούμενο έτος. Καθώς το πρώτο του ταξίδι είχε πραγματοποιηθεί τους θερινούς μήνες, στο δεύτερο ταξίδι αποφάσισε να ξεχειμωνιάσει στις ακτές του Καναδά, πιστεύοντας πως ο χειμώνας θα ήταν ο ίδιος με εκείνον της Βόρειας Γαλλίας, αφού οι περιοχές που είχε ανακαλύψει βρίσκονται στο ίδιο γεωγραφικό πλάτος. Οι εκτιμήσεις του όμως δεν επαληθεύτηκαν, ώστε να αντιμετωπίσει έναν πρωτοφανή - για εκείνον και τους άνδρες του - παγωμένο χειμώνα, εγκλωβισμένος στον παγωμένο ποταμό του Αγίου Λαυρεντίου. Η έλλειψη φρέσκων φρούτων και λαχανικών, έγινε η αιτία είκοσι πέντε μέλη της αποστολής να πεθάνουν από σκορβούτο. Ο αριθμός αυτός θα ήταν μεγαλύτερος αν οι ιθαγενείς δεν έδειχναν στους Γάλλους ένα αφέψημα που παρασκεύαζαν βράζοντας τα κλαδιά ενός δέντρου το οποίο είχε θεραπευτικές ιδιότητες. 

   Όσο αύξαναν οι υπερωκεάνιες δραστηριότητες των ευρωπαίων, τόσο αύξαναν και οι θάνατοι των ναυτικών από το σκορβούτο. To 1740 ο Βρετανός Τζορτζ Άνσον, απέπλευσε από την Αγγλία με έναν στόλο οχτώ πλοίων, με αρχικό σκοπό να επιτεθεί στις Ισπανικες αποικίες της Αμερικής. Ο Άνσον, επέστρεψε στην Αγγλία μετά από τέσσερα χρόνια, έχοντας πραγματοποιήσει τον περίπλου της Γης. Ο δραματικός απολογισμός όμως σε ανθρώπινο δυναμικό, ήταν η επιβίωση μόλις 188 ανδρών από τους 1854 που ακολούθησαν την αποστολή, με κύρια αιτία θανάτου το σκορβούτο. Το γεγονός αυτό, ώθησε την Βρετανική Κυβέρνηση να αρχίσει τις διαδικασίες έρευνας για αυτή την ασθένεια που ήδη της είχε στοιχίσει αρκετά τόσο σε ανθρώπινο δυναμικό όσο και σε πλοία τα οποία χάνονταν λόγω του μικρού αριθμού των ναυτών που απέμενε κατά την διάρκεια των ταξιδιών, οι οποίοι δεν επαρκούσαν πια για να τα στελεχώσουν. Αν και η αναζήτηση για την αντιμετώπιση της μάστιγας του σκορβούτου στις μεγάλης διάρκειας ναυτικές εξερευνήσεις είχε αρχίσει από την εμφάνιση της, το 1747, ο Σκοτσέζος Τζέιμς Λιντ, ως γιατρός στην Βρετανική φρεγάτα Σόλσμπερι, πειραματίστηκε με διάφορες θεραπείες σε δώδεκα μέλη του πληρώματος που είχαν προσβληθεί από σκορβούτο, μέχρι που ανακάλυψε πως τα εσπεριδοειδή φρούτα, θεραπεύουν την ασθένεια αποδίδοντας παρόλα αυτά την εμφάνιση της στις σκληρές συνθήκες που είχαν να αντιμετωπίσουν οι ναυτικοί της εποχής και όχι απλώς στην έλλειψη της βιταμίνης C η οποία βέβαια δεν είχε ανακαλυφθεί ακόμη (οι βιταμίνες ανακαλύφθηκαν τον 20ο αιώνα). 

   Κατά τα τέλη του 18ου αιώνα, υπό την καθοδήγηση του Σκωτσέζου Γκίλμπερτ Μπλέιν, εφαρμόστηκε στην Βρετανική φρεγάτα Σάφολκ ένα ακόμη πείραμα για την αντιμετώπιση του σκορβούτου. Κατά το ταξίδι του Σάλφοκ στην Ινδία το οποίο διήρκεσε περίπου δύο χρόνια, στα μέλη του πληρώματος χορηγούνταν ημερησίως ένα μείγμα από ρούμι, νερό, ζάχαρη και χυμό λεμονιού. Σε όσους εμφανίστηκαν σημάδια της ασθένειας, όταν τους χορηγήθηκε επιπλέον ποσότητα χυμού λεμονιού, τα σημάδια εξαλείφθηκαν. Η επιτυχία αυτού του πειράματος, οδήγησε τους Βρετανούς να καθιερώσουν το 1795 τον φυσικό χυμό λεμονιού ως μέρος της ημερήσιας διατροφής στα πλοία τους, νικώντας έτσι μια ασθένεια εξ αιτίας της οποίας, κατά την Εποχή των Ανακαλύψεων, χάθηκαν περισσότεροι ναυτικοί από όσους χάθηκαν από το σύνολο των υπόλοιπων αιτιών (ναυάγια, μάχες, κλπ).