Φερδινάνδος Μαγγελάνος: Ο Πρώτος Περίπλους της Γης

Ο Φερδινανδος Μαγγελάνος, γεννήθηκε το 1480 στην Βίλα Νόβα ντε Γκάια, ένα χωριό που βρίσκεται κοντά στην πόλη Πόρτο της Πορτογαλίας. Το 1505, συμμετείχε σε μία πορτογαλική εξόρμηση 22 πλοίων προς την Ινδία, όπου οι Πορτογάλοι, κατέκτησαν στρατηγικά σημεία της Ινδικής χερσονήσου και της ευρύτερης περιοχής του Ινδικού Ωκεανού, ώστε να ενισχύσουν την εμπορική τους ισχύ, μέσω του θαλάσσιου δρόμου που μόλις λίγα χρόνια πριν είχε ανακαλύψει ο Βάσκο ντα Γκάμα. Το 1511, μαζί με τον Φρανσίσκο Σεράου συμμετείχε στην κατάκτηση της Μαλάκα υπό τον Αφόνσο δε Αλμπουκέρκε. Μετά την κατάκτηση, ο Σεράου, κατ' εντολή του Αλμπουκέρκε, έπλευσε ανατολικότερα προς τις Μολούκες όπου και έμεινε για το υπόλοιπο της ζωής του ενώ ο Μαγγελάνος, το 1512, επέστρεψε στην Πορτογαλία. Όταν επέστρεψε, έλαβε μία επιστολή από τον Σεράου ο οποίος του ανέφερε την μεγάλη παραγωγή μπαχαρικών που γίνονταν στις Μολούκες. Τότε, ο Μαγγελάνος σκέφτηκε πως θα μπορούσε να βρεθεί ένας δεύτερος θαλάσσιος δρόμος προς τα νησιά, πλέοντας δυτικά, μέσω του Νέου Κόσμου.

 

   Τα πράγματα όμως για τον Μαγγελάνο στην Πορτογαλία, δεν εξελίχθηκαν καλά. Λόγο μιας αδικαιολόγητης απουσίας του από τον στόλο, τέθηκε σε δυσμένεια υπηρετώντας στις ακτές του Μαρόκου όπου εκεί πληγώθηκε στο ένα του πόδι ώστε να αποκτήσει μόνιμη χωλότητα. Αυτό, λειτούργησε αρνητικά στην καριέρα του στον Πορτογαλικό στόλο από τον οποίο στην συνέχεια τέθηκε εκτός, λόγο μια κατηγορίας για παράνομο εμπόριο με τους Μαυριτανούς. Μετά από προσπάθειες κατάφερε να κερδίσει πάλι μια θέση στον στόλο ως ναύτης, την οποία σύντομα έχασε λόγω του ελαττώματος του που είχε στο πόδι συνυπολογιζόμενο βέβαια και το κακό του παρελθόν. Το 1517, πρότεινε και ζήτησε από τον Βασιλιά της Πορτογαλίας Εμμανουήλ τον Πρώτο, να του αναθέσει την αποστολή ώστε να βρει τον δυτικό δρόμο από την Πορτογαλία προς τα Νησιά των Μπαχαρικών. Ο Βασιλιάς Εμμανουήλ όμως, απέρριπτε επίμονα το αίτημα του τελειωμένου - όπως φαινόταν - Μαγγελάνου. 

 

  Ο Μαγγελάνος όμως, δεν συμβιβάστηκε με την αποτυχία. Το ίδιο έτος κιόλας, άφησε την Πορτογαλία και μετακόμισε στην Σεβίλλη. Εκεί, με τον συμπατριώτη του γεωγράφο Ρουί Φαλέιρο, μελετούσε για το πού θα μπορούσε να βρεθεί κάποιο θαλάσσιο πέρασμα από την Αμερική που θα οδηγούσε στα νησιά των μπαχαρικών αλλά και το κατά πόσο τα νησιά αυτά, θα μπορούσαν να βρίσκονται στο Ισπανικό ημισφαίριο σύμφωνα με την Συνθήκη της Τορδεσίγιας, αγνοώντας όμως το μέγεθος - ίσως και την ύπαρξη - του Ειρηνικού Ωκεανού. Ο δρόμος για τον Μαγγελάνο ώστε να πραγματοποιήσει τα σχέδια του, άνοιξε όταν συνάντησε έναν παράγοντα του Εμπορικού Οίκου της Ισπανίας, τον Χουάν δε Αράνδα. Όταν ο Δε Αράνδα έμαθε για το σχέδιο του, αμέσως μεσολάβησε ώστε να συναντήσει τον Βασιλιά Κάρολο της Ισπανίας. Ο Μαγγελάνος, παρουσιάστηκε μαζί με τον Φαλέιρο στον Κάρολο, όπου και παρουσίασε το σχέδιο του. Ο Κάρολος, ενθουσιασμένος, στο σχέδιο του Μαγγελάνου είδε μια χρυσή ευκαιρία ώστε τα Ισπανικά πλοία να φτάσουν στην Ασία, της οποίας το εμπόριο μονοπωλούσαν οι Πορτογάλοι. Έτσι, στις 22 Μαρτίου του 1518, έχρισε τον Μαγγελάνο και τον Φαλέιρο Πλοιάρχους, έχοντας ήδη δώσει την εντολή να προετοιμαστεί η αποστολή που θα άνοιγε τον δρόμο στους Ισπανούς για τα Νησιά των Μπαχαρικών. 

 

  Στις 20 Σεπτεμβρίου του 1519, Τα πλοία Τρινιδάδ (στο οποίο Πλοίαρχος ήταν ο Μαγγελάνος), Σαν Αντόνιο, Κονσεπσιόν, Βικτόρια και Σαντιάγο, απέπλευσαν από το Σανλούκαρ προς τον ωκεανό, μαζί με 237 άνδρες διαφόρων ευρωπαϊκών εθνικοτήτων, ανάμεσα τους και Έλληνες. Κάνοντας στάσεις στα Κανάρια Νησιά και στα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου, ακολούθησε νοτιοδυτική πορεία. Στις 6 Δεκεμβρίου του 1519, έφτασε στις βορειοανατολικές ακτές της Βραζιλίας, τις οποίες όμως δεν προσέγγισε καθώς ανήκαν στους Πορτογάλους και περιέπλευσε μέχρι που έφτασε και αγκυροβόλησε στον κόλπο που σήμερα βρίσκεται το Ρίο ντε Ζανέιρο, ο οποίος συμφώνως με την Συνθήκη της Τορδεσίλιας υπολόγισε πως βρισκόταν στο Ισπανικό ημισφαίριο. Από εκεί, συνέχισε πλέοντας νοτιότερα φτάνοντας στις 10 Ιανουαρίου του 1520 στο Ρίο δε λα Πλάτα και στις 30 Μαρτίου, έχοντας πλέον περάσει σε ανεξερεύνητες ακτές, κατέπλευσε στον όρμο που σήμερα βρίσκεται η πόλη της Αργεντινής, Πουέρτο Σαν Χουλιάν. Εκεί, έχτισε τον πρώτο οικισμό ονομάζοντας τον με το όνομα της σημερινής πόλης. Τρεις μέρες μετά τον κατάπλου, στα δύο από τα πέντε πλοία, ξέσπασε ανταρσία. Όμως, οι περισσότεροι άνδρες της αποστολής, ήταν πιστοί στον Μαγγελάνο και έτσι κατέστειλαν την ανταρσία, τιμωρώντας τους πρωτεργάτες της, άλλους με θανάτωση και άλλους με εγκατάλειψη στην ακτή.  

 

Καταστολή της ανταρσίας στο Πουέρτο Σαν Χουλιάν

 

  Από εκεί, ο Μαγγελάνος, μην θέλοντας να ρισκάρει όλα τα πλοία της αποστολής, έστειλε το πλοίο Σαντιάγο να πλεύσει νοτιότερα ώστε να δει κατά πόσο ήταν κατάλληλες οι καιρικές συνθήκες για να συνεχίσει. Το πλοίο όμως, έπεσε σε μία άγρια καταιγίδα με συνέπεια να βυθιστεί. Όσοι γλίτωσαν, κολύμπησαν μέχρι την ακτή. Κάποιοι από αυτούς, επέστρεψαν πεζοί μέχρι τον όρμο που ήταν τα υπόλοιπα πλοία και ειδοποίησαν τον Μαγγελάνο. Τότε, ο Μαγγελάνος αποφάσισε να περιμένει ώστε να καλυτερεύσουν οι καιροί. Όταν η συνθήκες έγιναν πιο ευνοϊκές, τα πλοία συνέχισαν και στις 21 Οκτωβρίου, έφτασαν στο Ακρωτήριο Βιργένες. Εκεί, είδε πως στην ακτή υπήρχε ένα άνοιγμα που έμοιαζε με εκβολή κάποιου ποταμού. Το νερό όμως, παρέμενε αλμυρό και τα βάθη, δεν μειωνόντουσαν όπως συμβαίνει στα ποτάμια. Τότε, έστειλε τα πλοία Κονσεπσιόν  και Σαν Αντόνιο, να κάνουν έναν αναγνωριστικό πλου. Από τα δύο αυτά πλοία, επέστρεψε μόνο το Κονσεπσιόν καθώς το Σαν Αντόνιο λιποτάκτησε και επέστρεψε στην Ισπανία. Ο Μαγγελάνος, ήδη βρισκόταν στην αρχή του πορθμού που σήμερα έχει το όνομα του. Αφού τον διέπλευσε με τα τρία εναπομείναντα πλοία, στις 28 Νοεμβρίου του 1520, έγινε ο πρώτος ευρωπαίος που βγήκε στον Ωκεανό τον οποίο ο ίδιος ονόμασε Ειρηνικό, λόγω των ήπιων καιρικών συνθηκών που συνάντησε. 

 

Ο Πορθμός του Μαγγελάνου

 

   Ο Μαγγελάνος, συνέχισε να πλέει βορειοδυτικά διασχίζοντας τον Ειρηνικό ωκεανό. Μετά από σχεδόν τέσσερις μήνες, στις 17 Μαρτίου του 1521, έγινε ο πρώτος ευρωπαίος που διέπλευσε τον μεγαλύτερο ωκεανό του Πλανήτη, έχοντας φτάσει στο μικρό νησί Χομονιόν των σημερινών Φιλιππίνων. Εκεί, ήρθε σε επαφή με τους ιθαγενείς, ο οποίοι τον οδήγησαν στον ηγεμόνα τους, Χουμαμπόν. Ο Χουμαμπόν, τον υποδέχθηκε φιλικά. Βλέποντας την πολεμική υπεροχή των Ισπανών, δέχθηκε να βαπτιστεί εκείνος και η οικογένεια του χριστιανοί, έχοντας όμως τον σκοπό του. Ζήτησε από τον Μαγγελάνο να επιτεθεί στην εχθρική φυλή που βρισκόταν στο νησί Μανκτάν όπου ηγέτης ήταν ο Λαπού Λαπού. Τότε, ο Μαγγελάνος πήρε την μοιραία απόφαση. Στις 27 Απριλίου του 1521, έφτασε στο νησί Μανκτάν με προφανή σκοπό να επιτεθεί στους ιθαγενείς, αποσκοπώντας όμως στην κατάκτηση της περιοχής ώστε να δημιουργήσει την πρώτη Ισπανική αποικία στην Ασία έχοντας πλέον και την βοήθεια των ιθαγενών του Χουμαμπόν. Τα πράγματα όμως, δεν εξελίχθηκαν όπως τα υπολόγισε. Τα πλοία, δεν μπορούσαν να προσεγγίσουν αρκετά την στεριά λόγω των αβαθών υδάτων. Έτσι, ο Μαγγελάνος μαζί με πενήντα άνδρες από το πλήρωμα του, έφτασαν στην ακτή με βάρκες. Από την ζούγκλα όμως, ξεπήδησαν περίπου χίλιοι πεντακόσιοι ιθαγενείς οι οποίοι τους επιτέθηκαν με τόξα και σπαθιά. Οι άνδρες του Μαγγελάνου, μην μπορώντας να τους αντιμετωπίσουν, όσοι πρόλαβαν, τράπηκαν σε φυγή επιστρέφοντας στα πλοία, από τα οποία όσοι είχαν απομείνει πυροβολούσαν με τα μουσκέτα κυρίως για εκφοβισμό καθώς οι σφαίρες δεν μπορούσαν να φτάσουν μέχρι την στεριά. Όσοι άνδρες δεν κατάφεραν να επιστρέψουν στα πλοία, βρήκαν τραγικό θάνατο. Ένας από αυτούς, ήταν και ο Μαγγελάνος του οποίου το πτώμα, δεν βρέθηκε ποτέ. 

 

 

Χουάν Σεμπαστιάν Ελκάνο

  Νέος ηγέτης της αποστολής, ανέλαβε ο Χουάν Σεμπαστιάν, Ελκάνο. Οι άνδρες που είχαν απομείνει, δεν επαρκούσαν για να στελεχώσουν και τα τρία πλοία. Για τον λόγο αυτό, ο Ελκάνο, διέταξε να καεί το Κονσεπσιόν και τους μοίρασε στα άλλα δύο. Μην θέλοντας να επιστρέψει με άδεια χέρια στην Ισπανία, συνέχισε αναζητώντας κάποιο νησί με μπαχαρικά. Στις 6 Νοεμβρίου του 1521, έφτασε στα Νησιά Μολούκες και συγκεκριμένα στο νησί Τιντόρε. Ο Σουλτάνος του νησιού, τον καλοδέχτηκε και προχώρησε σε εμπορικές συναλλαγές μαζί του, καθώς στην άφιξη των Ισπανών, βρήκε μια λαμπρή ευκαιρία να ανταγωνιστεί τον Σουλτάνο του απέναντι νησιού Τερνάτε ο οποίος είχε ήδη συνάψει εμπορικές σχέσεις με τους Πορτογάλους. Ο Ελκάνο, αφού γέμισε τα δύο του πλοία με μπαχαρικά, αποφάσισε να επιστρέψει στην Ισπανία ακλουθώντας τον πιο γνώριμο και εύκολο θαλάσσιο δρόμο, μέσω του Ακρωτηρίου της Καλής Ελπίδας. Κατά την αναχώρηση όμως, το πλοίο Τρινιδάδ, άρχισε να βάζει νερά. Για να μην βυθιστεί, βγήκε στα ρηχά ώστε το πλήρωμα να μπορέσει να επισκευάσει την ζημιά. Χωρίς όμως, κανένα αποτέλεσμα. Το Βικτόρια ήταν το μόνο πλοίο που είχε απομείνει για να επιστρέψει στην Ισπανία, αλλά λόγω του ότι ήταν αρκετά φορτωμένο, δεν μπορούσε να πάρει όλο το πλήρωμα του Τρινιδάδ. Έτσι, πήρε όσους μπόρεσε και οι υπόλοιποι έμειναν για μια ύστατη προσπάθεια να το επισκευάσουν. Εκείνοι που απέμειναν, τελικά κατάφεραν να το επισκευάσουν και απέπλευσαν για την Ισπανία. Σύντομα όμως έπεσαν στον Πορτογαλικό στόλο ο οποίος κατάσχεσε το πλοίο. 

 

 Ο Ελκάνο με το Βικτόρια, διέσχισε από νότια τον Ινδικό Ωκεανό, αποφεύγοντας τις θαλάσσιες διαδρομές των Πορτογάλων. Στις 6 Μαΐου του 1522 πέρασε από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας. Τα εφόδια όμως είχαν τελειώσει και έτσι μέχρι να φτάσει στα νησιά του Πράσινου Ακρωτηρίου, είχαν πεθάνει 20 άνδρες από πείνα. Στο Πράσινο Ακρωτήριο, φοβούμενος μην υπερφορτωθεί το πλοίο με τις νέες προμήθειες και χάσει τους 26 τόνους φορτίου με μπαχαρικά, εγκατέλειψε δεκατρείς άνδρες από το πλήρωμα. Μόλις 18 άνδρες είχαν απομείνει από τους 237 της αποστολής. Με αυτούς, το πλοίο Βικτόρια, έφτασε στην Ισπανία, στις 6 Σεπτεμβρίου του 1522, έχοντας γίνει πια το πρώτο πλοίο που έκανε τον περίπλου της Γης, ένας περίπλους που διήρκεσε σχεδόν τρία χρόνια. 

 

 

   Ο Βασιλιάς Κάρολος της Ισπανίας, έχοντας ακούσει τις αναφορές του Ελκάνο, διέταξε αμέσως έναν στόλο να πάει στις Μολούκες και να τις καταλάβει, υποστηρίζοντας πως τα νησιά βρίσκονται στο ημισφαίριο της ισπανικής κυριαρχίας σύμφωνα με την Συνθήκη της Τορδεσίγιας. Μία νέα διαμάχη μεταξύ των Ισπανών και τον Πορτογάλων, μόλις είχε αρχίσει οδηγώντας τους σε συγκρούσεις στην άλλη μεριά του Κόσμου. Σε μία από αυτές, σκοτώθηκε και ο Ελκάνο. Τελικά, οι δύο χώρες συνθηκολόγησαν, με τις Μολούκες να περνούν στους Πορτογάλους και τις Φιλιππίνες, στους Ισπανούς. 

 

   Ο Μαγγελάνος, εκ των πραγμάτων, δεν έκανε ποτέ τον περίπλου της Γης αφού σκοτώθηκε στις Φιλιππίνες. Δεν είχε καν την πρόθεση να τον κάνει καθώς εκείνο που αποσκοπούσε, ήταν να βρει έναν θαλάσσιο δρόμο προς την Ασία μέσω της Αμερικής. Για να αποδοθεί ο πρώτος περίπλους της Γης σε έναν θαλασσοπόρο, θα πρέπει εκείνος να τον έχει πραγματοποιήσει, καθοδηγώντας ένα πλοίο ή έναν στόλο καθ’ όλη την διάρκεια του πλου. Αυτό δεν συνέβη με τον Μαγγελάνο ο οποίος σκοτώθηκε στα μισά της διαδρομής αλλά ούτε με τον Ελκάνο ο οποίος ναι μεν στην συνέχεια οδήγησε τα πλοία στην Ισπανία αλλά μέχρι τις Φιλιππίνες, ήταν υπό τις οδηγίες του Μαγγελάνου. Αυτό βέβαια, σε καμία περίπτωση δεν μειώνει τα μεγαλειώδη κατορθώματα του Μαγγελάνου ο οποίος ανακάλυψε το Νοτιοδυτικό Πέρασμα, έγινε ο πρώτος Ευρωπαίος που διέπλευσε τον μεγαλύτερο ωκεανό του Κόσμου και έφερε τους Ισπανούς στην Ασία. 

 

Αντίγραφο του πλοίου Βικτόρια το οποίο ναυπηγήθηκε το 1992