Η Ασθένεια των Ναυτικών

 

  Όταν οι Ευρωπαίοι θαλασσοπόροι άρχισαν από τον 15ο αιώνα να εξερευνούν τον άγνωστο - τότε - Ατλαντικό Ωκεανό, είχαν να αντιμετωπίσουν μια σειρά από κακουχίες, πολλές φορές πρωτόγνωρες. Τα υπερωκεάνια ταξίδια διέφεραν κατά πολύ από τα καθιερωμένα ταξίδια στη Μεσόγειο Θάλασσα και τις υπόλοιπες ευρωπαϊκές θάλασσες. Εκεί, τα ταξίδια διαρκούσαν λίγες ημέρες και τα πλοία είχαν πάντα κοντά τους μια γνώριμη ακτή για να καταφύγουν σε περίπτωση ανάγκης. Με την πρόοδο των εξερευνήσεων, οι αποστολές γίνονταν όλο και πιο μακρινές, με αποτέλεσμα η διάρκειά τους να φτάνει μήνες ή και χρόνια. Το σημαντικότερο πρόβλημα που αντιμετώπιζαν οι ναυτικοί ήταν η τροφή, η οποία συχνά περιοριζόταν στο ελάχιστο για να μην εξαντληθούν οι προμήθειες και είχε χαμηλή θρεπτική αξία. Η έλλειψη φρέσκων φρούτων και λαχανικών - για τα οποία δεν υπήρχε τρόπος να συντηρηθούν για καιρό - οδηγούσε σε μια τρομερή ασθένεια: το σκορβούτο.

 Το σκορβούτο, γνωστό και ως «ασθένεια των ναυτικών», προκαλείται όταν ο οργανισμός στερείται για μεγάλο διάστημα βιταμίνη C, συνήθως από 60 έως 90 ημέρες. Τα πρώτα συμπτώματα είναι αδυναμία, εύκολη κόπωση και πόνοι στους μύες, κυρίως των ποδιών. Στη συνέχεια, τα ούλα διογκώνονται, αιμορραγούν και σαπίζουν, ενώ οι αρθρώσεις και οι μύες πονάνε έντονα. Δημιουργούνται πληγές στο δέρμα, εμφανίζεται γάγγραινα στα κάτω άκρα και, τελικά, ο εξασθενισμένος οργανισμός καταλήγει είτε από λοίμωξη με υψηλό πυρετό είτε από αιμορραγία.

  Στο πρώτο ταξίδι του Βάσκο ντα Γκάμα το 1497, πάνω από 100 από τους 160 άνδρες του πέθαναν από σκορβούτο. Ο ίδιος προσπάθησε να το αντιμετωπίσει με ανορθόδοξους τρόπους, όπως το να πλένουν οι ασθενείς το στόμα τους με τα ίδια τους τα ούρα, χωρίς βέβαια κανένα αποτέλεσμα. Στην αποστολή του Μαγγελάνου το 1519, σχεδόν οι μισοί από τους 230 άνδρες χάθηκαν από την ασθένεια. Το 1535, ο Γάλλος Ζακς Καρτιέ ξεχείμωνιασε στον παγωμένο Καναδά. Από το πλήρωμά του πέθαναν 25 ναυτικοί από σκορβούτο, μέχρι που οι ιθαγενείς του έδειξαν ένα αφέψημα από κλαδιά δέντρου (πιθανότατα κέδρου ή ελάτου), που τους έσωσε.

 Καθώς οι υπερωκεάνιες δραστηριότητες αυξάνονταν, το ίδιο συνέβαινε και με τα θύματα του σκορβούτου. Το 1740, ο Βρετανός Τζορτζ Άνσον απέπλευσε με οκτώ πλοία και 1.854 άνδρες. Τέσσερα χρόνια αργότερα, μετά τον περίπλου της Γης, επέστρεψαν μόλις 188. Οι περισσότεροι είχαν πεθάνει από σκορβούτο. Το γεγονός αυτό ανάγκασε τη Βρετανική Κυβέρνηση να ξεκινήσει έρευνες. Το 1747, ο Σκοτσέζος γιατρός Τζέιμς Λιντ, υπηρετώντας στη φρεγάτα Salisbury, πραγματοποίησε πειράματα με διαφορετικές θεραπείες. Ανακάλυψε ότι τα εσπεριδοειδή θεράπευαν την ασθένεια, αν και απέδωσε την αιτία της περισσότερο στις σκληρές συνθήκες παρά στην έλλειψη μιας συγκεκριμένης ουσίας (η βιταμίνη C ανακαλύφθηκε επιστημονικά πολύ αργότερα, τον 20ό αιώνα).

 Στα τέλη του 18ου αιώνα, υπό την καθοδήγηση του Σκωτσέζου Γκίλμπερτ Μπλέιν, εφαρμόστηκε στη φρεγάτα Suffolk ένα ακόμη πείραμα: καθημερινή χορήγηση χυμού λεμονιού μαζί με ρούμι, νερό και ζάχαρη. Το αποτέλεσμα ήταν θεαματικό, και το 1795 η βρετανική κυβέρνηση καθιέρωσε τον χυμό λεμονιού ως μέρος της ημερήσιας διατροφής όλων των ναυτών της. Με αυτόν τον τρόπο, οι Βρετανοί κατάφεραν να νικήσουν μια ασθένεια που, κατά την Εποχή των Ανακαλύψεων, εξαιτίας της ειχαν χαθεί περισσότερες ζωές από όσες είχαν χαθεί συνολικά σε ναυάγια, μάχες και άλλες αιτίες.