Φερδινάνδος Μαγγελάνος

 Ο Πρώτος Περίπλους της Γης

Ο Φερδινάνδος Μαγγελάνος (Fernão de Magalhães) γεννήθηκε το 1480 στο Σαμπρόζα της Πορτογαλίας, κοντά στην πόλη Πόρτο. Από νεαρή ηλικία έδειξε ενδιαφέρον για τη ναυσιπλοΐα και σύντομα εντάχθηκε στις πορτογαλικές εξερευνητικές αποστολές. Το 1505 συμμετείχε σε μια μεγάλη πορτογαλική εκστρατεία 22 πλοίων προς την Ινδία, με στόχο την κατάκτηση στρατηγικών σημείων της Ινδικής χερσονήσου και του Ινδικού Ωκεανού. Εκεί, οι Πορτογάλοι ήθελαν να εδραιώσουν την εμπορική τους κυριαρχία, αξιοποιώντας τον θαλάσσιο δρόμο που λίγα χρόνια πριν είχε ανοίξει ο Βάσκο ντα Γκάμα. Το 1511, μαζί με τον Φρανσίσκο Σεράου, συμμετείχε στην κατάκτηση της Μαλάκα υπό τον Αφόνσο δε Αλμπουκέρκε. Μετά την επιτυχία αυτή, ο Σεράου κατευθύνθηκε προς τις Μολούκες, τα «νησιά των μπαχαρικών», ενώ ο Μαγγελάνος επέστρεψε στην Πορτογαλία. Από τον φίλο του έλαβε μια επιστολή που μιλούσε για τον πλούτο και την αφθονία μπαχαρικών στις Μολούκες. Αυτή η πληροφορία θα καθορίσει τα μελλοντικά του σχέδια.

Η καριέρα του Μαγγελάνου στην Πορτογαλία δεν εξελίχθηκε ομαλά. Μετά από μια περίοδο υπηρεσίας στο Μαρόκο, όπου τραυματίστηκε σοβαρά στο πόδι με αποτέλεσμα να κουτσαίνει μόνιμα, ήρθε σε ρήξη με το βασιλικό περιβάλλον. Κατηγορήθηκε για παράνομο εμπόριο με Μαυριτανούς και τέθηκε εκτός στόλου. Παρά τις προσπάθειές του να ξανακερδίσει θέση, ο βασιλιάς Μανουέλ Α΄ απέρριπτε συνεχώς τις προτάσεις του. Ανάμεσά τους και εκείνη για μια αποστολή που θα αναζητούσε δυτικό δρόμο προς τα νησιά των μπαχαρικών. Απογοητευμένος, ο Μαγγελάνος εγκατέλειψε την Πορτογαλία το 1517 και εγκαταστάθηκε στη Σεβίλλη. Εκεί συνεργάστηκε με τον συμπατριώτη του γεωγράφο Ρουί Φαλέιρο. Μαζί μελέτησαν το ενδεχόμενο ύπαρξης ενός περάσματος μέσω του Νέου Κόσμου που θα οδηγούσε προς τις Μολούκες. Η ευκαιρία ήρθε όταν γνώρισε τον Χουάν δε Αράνδα, παράγοντα του Εμπορικού Οίκου της Καστίλης. Μέσω αυτού παρουσίασε το σχέδιό του στον νεαρό βασιλιά Κάρολο Α΄ (μετέπειτα Κάρολο Ε΄ της Αγίας Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας). Ο Κάρολος, βλέποντας μια μοναδική ευκαιρία να σπάσει το πορτογαλικό μονοπώλιο στο εμπόριο της Ανατολής, αποδέχτηκε την πρόταση, και ο Μαγγελάνος διορίστηκε διοικητής της επικείμενης αποστολής.

Στις 20 Σεπτεμβρίου 1519, πέντε πλοία , το Τρινιδάδ (ναυαρχίδα), το Σαν Αντόνιο, το Κονσεπσιόν, το Βικτόρια και το Σαντιάγο, απέπλευσαν από το Σανλούκαρ ντε Μπαραμέδα, με πλήρωμα 237 ανδρών από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, ανάμεσά τους και Έλληνες ναυτικοί. Ακολουθώντας νοτιοδυτική πορεία και αφού έκαναν στάσεις στα Κανάρια Νησιά και το Πράσινο Ακρωτήριο, έφτασαν στις ακτές της Βραζιλίας τον Δεκέμβριο του 1519. Στη συνέχεια κινήθηκαν νοτιότερα, ώσπου στις 30 Μαρτίου 1520 κατέπλευσαν στον όρμο που σήμερα βρίσκεται η πόλη Puerto San Julián στην Αργεντινή. Εκεί έμειναν για να ξεχειμωνιάσουν. Στο σημείο αυτό, όμως, ξέσπασε ανταρσία σε δύο από τα πλοία. Χάρη στη σκληρή αλλά αποφασιστική στάση του Μαγγελάνου, η ανταρσία καταπνίγηκε, και οι αρχηγοί εκτελέστηκαν ή εγκαταλείφθηκαν στην ακτή.

Μετά τον χειμώνα στο Puerto San Julián, ο Μαγγελάνος δεν θέλησε να ρισκάρει όλα τα πλοία της αποστολής. Έστειλε το Σαντιάγο να εξερευνήσει νοτιότερα τις ακτές. Το πλοίο όμως έπεσε σε άγρια καταιγίδα και βυθίστηκε. Οι επιζώντες έφτασαν κολυμπώντας στην ακτή και, με μεγάλη δυσκολία, περπάτησαν μέχρι να ειδοποιήσουν τον Μαγγελάνο. Ο ίδιος αποφάσισε να περιμένει ώσπου να καλυτερεύσουν οι καιρικές συνθήκες. Όταν ο καιρός έγινε πιο ευνοϊκός, η αποστολή συνέχισε και στις 21 Οκτωβρίου 1520 έφτασε στο Ακρωτήριο Βιργένες. Εκεί ο Μαγγελάνος παρατήρησε ένα άνοιγμα στην ακτή που έμοιαζε με εκβολή ποταμού. Το νερό όμως ήταν αλμυρό και τα βάθη δεν μειώνονταν. Έστειλε λοιπόν τα πλοία Κονσεπσιόν και Σαν Αντόνιο για αναγνώριση. Από τα δύο επέστρεψε μόνο το πρώτο, καθώς το Σαν Αντόνιο λιποτάκτησε και γύρισε πίσω στην Ισπανία. Ο Μαγγελάνος βρισκόταν πλέον στην είσοδο ενός θαλάσσιου διαύλου. 

Με τα τρία εναπομείναντα πλοία διέσχισε τον πορθμό και στις 28 Νοεμβρίου 1520 βγήκε σε έναν άγνωστο ως τότε ωκεανό. Επειδή συνάντησε ήπιες συνθήκες, τον ονόμασε Ειρηνικό. Η πραγματικότητα όμως ήταν σκληρή. Ο Μαγγελάνος και το πλήρωμά του χρειάστηκαν σχεδόν τέσσερις μήνες για να διασχίσουν τον μεγαλύτερο ωκεανό του πλανήτη, υποφέροντας από πείνα, αρρώστιες και κακουχίες. Στις 17 Μαρτίου 1521 έφτασαν στο μικρό νησί Χομονιόν των Φιλιππίνων. Εκεί οι Ισπανοί γνώρισαν τον τοπικό ηγεμόνα Χουμαμπόν, ο οποίος δέχτηκε φιλικά τον Μαγγελάνο και μάλιστα βαπτίστηκε χριστιανός μαζί με την οικογένειά του. Σύντομα όμως τον έπεισε να επιτεθεί στον εχθρικό του αρχηγό, τον Λαπού Λαπού, στο νησί Μακτάν. Στις 27 Απριλίου 1521 ο Μαγγελάνος αποβιβάστηκε με περίπου 50 άνδρες. Τα αβαθή νερά δεν επέτρεψαν στα πλοία να πλησιάσουν για υποστήριξη. Περίπου 1500 πολεμιστές του Λαπού Λαπού ξεπήδησαν από την ακτή και επιτέθηκαν. Οι Ισπανοί αναγκάστηκαν να υποχωρήσουν, αλλά ο ίδιος ο Μαγγελάνος σκοτώθηκε στη μάχη. Το σώμα του δεν βρέθηκε ποτέ.

Μετά τον θάνατο του Μαγγελάνου, επειδή δεν επαρκούσαν άνδρες για να επανδρωθούν όλα τα πλοία, το Κονσεπσιόν κάηκε και το πλήρωμα μοιράστηκε στα υπόλοιπα δύο. Τον Νοέμβριο του 1521 η αποστολή έφτασε στις Μολούκες, στο νησί Τιντόρε, όπου ο Σουλτάνος τους δέχτηκε φιλικά. Αφού γέμισαν τα αμπάρια τιυς με μπαχαρικά, τα δύο πλοία αποφάσισαν να συνεχίσουν χωριστά. Το Τρινιδάδ θα διέσχιζε τον Ειρηνικό για να φτάσει στις Ισπανικές Αποικίες της Κεντρικής Αμερικης, και το Βικτόρια με τον Ελκάνο, θα επέστρεφε στην Ισπανία μέσω του Ινδικού Ωκεανού. Το Τρινιδάδ, δεν τα κατάφερε. Εγκατέλειψε την αποστολή και σε αναζήτηση βοήθειας έπεσε στα χέρια των Πορτογάλων.  Το Βικτόρια, υπό τον Ελκάνο, συνέχισε προς τον Ινδικό Ωκεανό, πέρασε το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, και βγήκε στον Ατλαντικό, αποφεύγοντας τις πορτογαλικές θαλάσσιες διαδρομές. Ύστερα από τεράστιες δυσκολίες και με μόλις 18 επιζώντες από τους αρχικούς 237 άνδρες, έφτασε τελικά στην Ισπανία στις 6 Σεπτεμβρίου 1522.

Ο σκοπός της αποστολής του Μαγγελάνου, δεν ήταν ποτέ ο περίπλους της Γης. Η αποστολή του ήταν να ανακαλύψει έναν εναλλακτικό δρόμο προς τα Νησιά των Μπαχαρικών μέσω του Νέου Κόσμο. Παρά την τραγική του απώλεια, τα κατάφερε. Επίσης, η απόφαση του Ελκάνο να συνεχίσει το ταξίδι μέσω του Ινδικού ωκεανού, ήταν επειδή η διαδρομή εκείνη ήταν πιο ασφαλής, συγκρητικά με εκείνη του Ειρηνικού Ωκεανού. Ωστόσο, τα επιτεύγματα του Μαγγελάνου παραμένουν σπουδαία.  Ανακάλυψε το Νοτιοδυτικό Πέρασμα (Στενά του Μαγγελάνου), εγινε ο πρώτος Ευρωπαίος που διέσχισε τον Ειρηνικό Ωκεανό, εφερε τους Ισπανούς για πρώτη φορά στην Ασία, και ένα από τα πλοία του απέδειξε έμπρακτα την σφαιρικότητα της Γης, και την σύνδεση των ωκεανών.